حدود 25 تا 30 کیلومتر از اصفهان به سمت جنوب غربی آن که پیش بروید به شهرستانی میرسید که به علت واقع‌شدن کنار زاینده رود از نواحی حاصلخیز و پر برکت استان اصفهان محسوب میشود. بنا بر گفته میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان، این شهرستان با داشتن ۴۶۴ اثر باستانی پس از کاشان، اردستان و نطنز چهارمین شهرستان تاریخی استان اصفهان است. از آثار تاریخی این شهرستان میتوان به پل بابا محمود، امامزاده ابوالقاسم سهروفیروزان، قبرستان کلیمیان، خانه موید زفره، مسجد جامع اشترجان و نیز عمارت پیربکران اشاره کرد که از این تعداد آثار، قبرستان کلیمیان، بقعه پیربکران و پل بابا محمود در بخش پیربکران واقع شده است.
پیربکران شهری است که نام خود را از یکی از زهاد، مدرسین و عرفای قرن هشتم به نام «محمد بن بکران» معروف به پیربکران گرفته است. این عارف معروف شیعه در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم در اتاقی کوچک در روستایی که اکنون شهر شده است به تدریس می‌پرداخت. بعد از وفات این پیر عارف، وی را همانجا -در محل درس خود- دفن میکنند و از آنجا که کرامت وی در شهر پیچید حاکم وقت برای یادبود وی دستور ساخت بنایی میدهد که اکنون به بقعه پیربکران معروف است. این بنا بعدا تکمیل و به صورت سه طبقه در آمد. زمان فوت این مرد بزرگ دقیقا به اوائل سلطنت الجایتو بر میگردد، زمانی که وی شیعه دوازده امامی را مذهب خود قرار دارد. از این رو میبینیم که بر جرز شرقی بقعه اسامی خلفای راشدین و صلوات بر 14 معصوم گچبری شده است.
مقبره پیربکران دارای رواق، صحنی با سقفی بلند است که اطرافش را ایوان و غلامگردشی فرا گرفته است. شاید چون ارتفاع بنا حدود 20 متر است ارنست هرتسفلد با دیدن آن، آنرا با ایوان کسری مقایسه کرده است. صحن بقعه محصور و مسقف و از سه جهت مسدود است، تنها از سمت جنوب که محراب قرار دارد با خارج در ارتباط است. برای وارد شدن و رسیدن به آرامگاه باید از رواق و صحن بگذرید و به سمت شمال بروید چرا که آرامگاه پیر در ضلع شمال بقعه قرار دارد که متصل به اتاق محفوظی با سقف گنبدی است که ظاهرا محل درس و بحث این عارف بوده است. ارتفاع درِ ورود به آرامگاه 70 سانیمتر است که برای ورود به آن باید خم شوید. طبق نظر کارشناسان این قسمت قدیمیترین قسمت ساختمان است و بعدتر یکی از شاگردانش ایوانی وسیع احداث میکند تا استادش راحتتر به کار درس بپردازد.
مصالح به کار رفته در این بنا آجر، سنگ، خشت و ملات است. تا ابتدای طبقه سوم مصالح عمده سنگ و ملات است اما طبقه سوم بیشتر با آجر کار شده است. علاوه بر آن تمام کفها غیر از کف اتاقِ چله‌خانه نیز تماما با آجر پوشیده شده است. اما از تزئینات سنگی در این بقعه خبری نیست، صندوق سنگی یا همان سنگ قبر با نوشتههای ثلث که دارای نقطه هستند تنها تزئینات سنگی این بنا محسوب میشود. دو تاریخی که در این بقعه بر کتیبهای حک شده یکی مربوط به سال وفات پیربکران 703 ه.ق. و دیگری سال تاسیس این بقعه یعنی سال 712 ه . ق است.
این بقعه علاوه بر گچبریهای زیبا، دارای آجرکاریها و کاشیکاریهایی با رنگ لعاب خاص است که هر چند بر اثر عدم نگهداری صحیح، بخش زیادی از آن فرو ریخته و اکنون وجود ندارد اما همان مقدار باقی مانده خودش گویای ظرافت کار استاد بزرگ، «محمد شاه نقاش» بوده است. وی در گچبری سرآمد بوده و نامش در کتیبههای اطراف صحن بقعه آمده است. از تزئینات این بقعه میتوان به دیوارها و پوشش طاق ایوان با گچ‌بری‌هایی از نوع شاخ و برگ و گل و بوته اشاره کرد. همچنین گچبری سر درِ ورودی رواق که هر چند در معرض عوامل جوی آسیب دیده اما زیبایی خود را حفظ کرده است. محراب نیز دارای گچبری و کاشیکاریهای زیبایی است که بنا به گفته رئیس میراث فرهنگی فلاورجان به علت روشن کردن اجاق گاز و پخت غذای نذری کنار این محراب طی سالیان طولانی بسیاری از تزئیناتش از بین رفته است.
در داخل بقعه، سنگی قرار دارد با یک فرورفتگی خاص که مردم آنرا جای پای اسب حضرت الیاس میدانند اما ارنست هرتسفلد معتقد است در واقع این سنگ، سنگی است که ابتدا قرار بوده به جای سنگی که در معبد اورشلیم وجود دارد نهاده شود. وی معتقد است با توجه به قبرستان کلیمیان که در نزدیکی این محل قرار دارد در گذشتههای دور این محل، محل سکونت یهودیان بوده است و این بقعه متعلق به یهودیان بوده که صوفی بزرگ آنرا تصرف کرد.
این بنا تا سال 1310 بیشتر برای مراسم مذهبی مردم مورد استفاده قرار می‌گرفت اما در این سال به ثبت ملی رسید و از این تاریخ به بعد شروع به مرمت و بازسازی شد. هر چند هنور راه درازی در پیش است تا این بنا به نقطه ایده‌ال گردشگران و کارشناسان برسد اما همین ثبت و ضبط و مرمت غنیمتی است تا از دست بشر و حوادث طبیعی در امان بماند.
